ရခို္င္ျပည္ေတာ္လွန္ေရး ေပၚေပါက္လာရျခင္းမ်ား
ေအဒီ ၁၇၈၄
ရခိုင္သကၠရာဇ္ ၁၁၄၆ ရခိုင္ျပည္ကို ဗမာကသိမ္းထားသည့္ေနာက္ပိုင္းကာ လ တြင္ ဗမာဘုရင္ဘိုးေတာ္ေမာင္၀ိုင္းသည္ ရခို္င္လူထုကို ပံုစံအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ မ်ဳိးတံုးေအာင္ ျပဳက်င့္ လွ်က္ရွိသည့္ျဖစ္ရပ္ကို ရခိုင္လူထုက ျမင္လာသည့္အခါ တံလ်ပ္ေရထင္ခဲ့သည့္ ရခုိင္ျပည္ ၏သစၥာေဖာက္ ေမာင္သံေတြသည္ ကိုယ္ေဖာ္သည့္ေဆးကို ကိုယ္မစားႏိုင္သည့္ အေနအထား သို႕ ေရာက္ရွိလာကာ ေနာက္ဆံုးကာလတြင္ ရရာလူမ်ားကို စည္းရံုးကာ ဗမာမင္းကို ေတာ္လွန္ခဲ့ရသည္။ သို႔ေသာ္ ရခိုင္ျပည္ကို အပိုင္သိမ္းထားသျဖင့္ ေတာ္လွန္ေရး မေအာင္ ျမင္ခဲ့ေခ်။ ေမာင္သံေတြ၏သားျဖစ္သူ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံက ေတာ္လွန္းေရးကို ဆက္လက္ဦးေဆာင္ခဲ့ သည္။ ဗို္လ္ခ်င္းပ်ံသည္ လက္ရံုးရည္ျပည့္၀ေသာ္လည္း ႏိုင္ငံေရးဘက္၌ စည္းရံုးေရးအားနည္း ခဲ့ေလသည္။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံသည္ ႏိုင္ငံေရးဆက္လက္ လႈပ္ရွားမႈမရွိေတာ့ဘဲ ခ်င္းေတာင္တန္း ေဒသ၌ ခိုလံုေနရၿပီး ၁၈၁၅ ခုႏွစ္တြင္ နာမက်န္းျဖစ္ကာ ေသဆံုးခဲ့သည္။
သို႔ေသာ္ ရခိုင္ေတာ္လွန္ေရးသည္ က်ဆင္းသြားျခင္းမရွိပါ။ ရခိုင္ျပည္အတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္ေန ၾကသည့္ ရခို္င္ျပည္ေတာင္ပိုင္း၌ ဗိုလ္သာဦး၊ ေဇာ္ဂ်ီဗိုလ္၊ တိမ္ၾကားဗိုလ္ စသည့္ ရခိုင့္ေတာ္ လွန္ေရး အင္အားစုမ်ားကလည္း ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းတြင္ရွိသည္။ ဗိုလ္ခ်င္းပ်ံ၏ ေယာက္ဖ ျဖစ္သူ ေဒဒ၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီႏွင့္ ရခိုင္မင္းေဆြမ်ဳိးမ်ားျဖစ္သည့္ မင္းသားႀကီးေရႊဗန္း၊ ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံ စေသာ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားက ရခိုင္ေတာ္ေရးကို ဆက္ခံၾကသည္။
ဗမာကိုေမာင္းထုတ္ရန္ မဟာမိတ္ဖြဲ႔
ဗမာတႏိုင္ငံလံုး အဂၤလိပ္လက္ေအာက္သို႔ ေရာက္သြားသည့္အခ်ိန္တြင္လည္း ရခိုင္ေတာ္လွန္ ေရးသည္ အဂၤလိပ္စစ္ကူျဖင့္ ဗမာကိုတိုက္ရန္ စီစဥ္ရသည္။ ထိုစဥ္က အဂၤလိပ္ႏွင့္ ရခုိင္တို႔ သည္ ဗမာတို႔ကို တိုက္ရန္ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ပါသည့္ စာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ ထိုစာခ်ဳပ္ကို ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္ႏွင့္ အဂၤလိပ္ေခါင္းေဆာင္တို႔က သေဘာတူခဲ့ၾကသည္။
ထိုပုဂၢိဳလ္ မ်ားသည္
ရခိုင္ဘက္မွ-
(၁) မင္းသားႀကီးေရႊဗန္း
(၂) ၿမိဳ႕သူႀကီးေအာင္ေက်ာ္ဇံ
(၃) ေဒး၀န္းႀကီးေအာင္ေက်ာ္ရႊီ
အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွ
(၁) မင္းႀကီး ဒိန္သွ်န္
(၂) ယ၀ါသတ္ေခၚ ရာပသိန္သတ္ တို႔ျဖစ္ၾကၿပီး ေအာက္ပါသေဘာတူ အခ်က္(၁၀)ခ်က္ကို ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။
(၁) ဗမာကို ရခိုင္ျပည္မွ ေမာင္းထုတ္ရန္။
(၂) အဂၤလိပ္ထဲမွ လက္နက္အကူအညီေပးရန္၊ စစ္သားအခ်ဳိ႕ ကူညီရန္။
(၃)စစ္ကာလအတြင္း အဂၤလိပ္တို႔ထံမွ စစ္စရိတ္ထုတ္သံုးရန္။
(၄) ရန္သူဗမာထြက္သြားၿပီးေနာက္ ရခိုင္ျပည္ကို ရခိုင္အႀကီးအကဲ(မင္းသား)မ်ားသို႔ ျပန္အပ္ရန္။
(၅) စစ္ၿပီးသြားပါက စစ္အတြင္း အသံုးစရိတ္(၂)ဆကို ရခိုင္တို႔က အဂၤလိပ္တို႔အားေပးရန္။
(၆)အဂၤလိပ္တို႔သည္ ရခိုင္ျပည္သူတို႔အား မရက္စက္မေစာ္ကားရန္ႏွင့္ စာခ်ဳပ္ပါ ကတိမ်ား တည္ရန္။
(၇) စစ္ၿပီးလွ်င္ အဂၤလိပ္အစိုးရသည္ ရခိုင္ျပည္မွ လံုး၀ဥႆံု ထြက္ခြါေပးရန္။
(၈) စစ္တိုက္လွ်င္ ရခို္င္တို႔က ေရွ႕ေဆာင္လမ္းျပခ်ီတက္ရန္။
(၉) ကုန္းတပ္ေရတပ္တို႔၌ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ တာ၀န္ယူရန္၊ တူညီမွ်တ အားသြန္ခြန္စိုက္ ရြပ္ရြပ္ခၽြန္ခၽြန္ တိုက္ထုတ္ရန္။
(၁၀) စစ္အတြင္းရိကၡာကို ရခိုင္တို႔က လံုး၀တာ၀န္ယူရန္ တို႔ျဖစ္သည္။
ထိုသို႔ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုၿပီးေနာက္ ရခိုင္ႏွင့္အဂၤလိပ္တို႔က ပူးတြဲတပ္ျဖင့္ ၁၈၂၄ ခု မတ္လတြင္ စတင္ခဲ့သည္။ ယင္းေနာက္ပိုင္းတြင္ ရခိုင္ကို စိုးမိုးေနသည့္ ဗမာတို႔လည္း ရခိုင္ျပည္မွ ဆုတ္ခြါသြားရသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္ျဖင့္ ေျပၿငိမ္းလုိက္ရသည္။
အဂၤလိပ္အႀကံ
သို႕ေသာ္ ရခိုင္ျပည္မွ ဗမာမ်ားကို ရခိုင္-အဂၤလိပ္ပူးတြဲစစ္ဆင္ေရးလုပ္ကာ ေအာင္ျမင္ေစကာမူ စာခ်ဳပ္ပါ ကတိအတိုင္း အဂၤလိပ္တို႔က ရခိုင္ျပည္ကို ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားလက္ထဲသို႔ ျပန္မ အပ္ဘဲ ၄င္းတို႕၏ လက္ေအာက္ခံအျဖစ္ သိမ္းပိုက္ထားသည္။ ရခိုင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားကိုလည္း ဖမ္းဆီးကာ ေထာင္ခ်လိုက္သည္။ ရခို္င္ေခါင္းေဆာင္မ်ား ျဖစ္ၾကသည့္ မင္းသားႀကီးေရႊဗန္းႏွင့္ တျခားေခါင္းေဆာင္မ်ားကိုလည္း ေထာင္ထဲတြင္ ေသဆံုးသြားၾကသည္။ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္တြင္ ဗမာျပည္ကို အဂၤလပ္တို႔သိမ္းယူႏိုင္ခဲ့ေလသည္။ ထိုအထဲတြင္ ေတာ္လွန္ေရးႏွစ္မ်ဳိး ေပၚေပါက္ လာသည္။ ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးႏွင့္ ဗမာ့ေတာ္လွန္ေရးပင္ ျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္တို႔သည္ အာရွတ တိုက္လံုးအထိ သိမ္းပိုက္ႏိုင္ေလသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ေတာ္လွန္ေရးကာလသည္ ေမွးမွိန္သြား ေလသည္။
အဂၤလိပ္တို႔၏ ရန္ဘက္ႏိုင္ငံတခုအျဖစ္ ဂ်ပန္က စတင္လာသည္။ အဂၤလိပ္က အာရွကို သိမ္းထားခ်ိန္တြင္ ဂ်ပန္ကလည္း အေနာက္နိုင္ငံမ်ားကို သိမ္းပိုက္လာခဲ့သည္။
လြတ္လပ္ေရးမီးရွဴးတန္ေဆာင္ ဆရာေတာ္အသွ်င္ဦးဥတၱမ
ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမ၏ ႏိုင္ငံေရးတရားေဟာေျပာလာမႈ၊ လမ္းျပေပးမႈတို႔ေၾကာင့္ ေနာက္ပိုင္း ၁၉၂၀ ခုႏွစ္ကာလတြင္ ေက်ာင္းသားသပိတ္၊ လယ္သမားအေရးေတာ္ပံုတို႕ ေပၚေပါက္လာ ခဲ့သည္။ ထိုအခ်ိန္ ဂ်ပန္ကလည္း စစ္ေရးအရ တစတစႀကီးထြားလာခဲ့သည္။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္တြင္ ဗမာျပည္သည္ ဂ်ပန္လက္ေအာက္သို႔ ေရာက္ရွိသြားသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ရခိုင္တို႔လည္း ဂ်ပန္ကို ေတာ္လွန္ေရးစတင္ရေလသည္။ ရခိုင့္ေခါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ဦးဘေစာ၊ ဦးသာထြန္းေအာင္၊ ဗုိလ္ႀကီးၾကာလွေအာင္၊ ဘံုေပါက္သာေက်ာ္ စသည့္ ရခိုင့္ေခါင္းေဆာင္ တို႔က ဂ်ပန္တို႔ကို တိုက္ပြဲ၀င္ခဲ့ၾကသည္။
၁၉၄၅ ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္ျပည္မွ ဂ်ပန္တပ္မ်ားဆုတ္ခြါသြားခဲ့ရာ ရခိုင္ျပည္တြင္(စီ-ေအ-အက္စ္္ (ဘီ)ေခၚ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စတင္လာခဲ့သည္။ ယင္းကာလတြင္ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးသည္ ျပည္သူ မ်ားကို ႏိုင္ထက္စီးနင္းကာ ဆိုးသြပ္ခဲ့သည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ားကို မုဒိန္းက်င့္မႈမ်ားလည္း ရွိလာ သည္။ ေနာက္တြင္ ဗမာဦးစီးဖြဲ႕စည္းထားသည့္ ဖက္ဆစ္ဆန္႔က်င္ေရးအဖြဲ႕သို႔ ရခိုင္ေခါင္း ေဆာင္မ်ားလည္း ၀င္သြားၾကသည္။ ယင္းအခ်ိန္တြင္ ဆရာေတာ္ ဦးစိႏၱာ၊ ဘံုေပါက္ သာေက်ာ္ စသည့္ေခါင္းေဆာင္မ်ားကလည္း အဂၤလိပ္အစိုးရထံ လက္နက္မအပ္ဘဲ လက္နက္ကိုင္ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ျပင္ဆင္ရေလသည္။
ရခိုင့္ေတာ္လွန္ေရးဂယက္
၁၉၈၄ ခုႏွစ္ ဇန္န၀္ရီလ(၄)ရက္ေန႔တြင္ ဗမာျပည္ကို အဂၤလိပ္တို႔က လြတ္လပ္ေရးေပးၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္မူ ဗမာတို႔က ရခိုင္သူပုန္ေခ်းမုန္းေရး က်ဆင္းလာသည္။ ရခိုင့္ေခါင္းေဆာင္ တခ်ဳိ႕လည္း လက္နက္ခ် အလင္း၀င္ခဲ့ၾကသည္။ လက္နက္ႏွင့္ဒီမိုကေရစီလဲသည္ ဆိုသည့္ ၀ါဒေၾကာင့္ ရခို္င့္ေတာ္လွန္ေရး အဖြဲ႕တို႔သည္ လက္နက္ခ်ခဲ့သည္။
မည္သို႕ဆိုေစကာမူ ရခိုင့္ေခါင္းေဆာင္မ်ား လက္နက္ခ်သြားေသာ္လည္း ေနာက္တြင္က်န္ခဲ့ သည့္ ေက်ာ္ဇံရႊီဦးေဆာင္သည့္ ရခိုင္ျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ(ေအစီပီ)ႏွင့္ ေမာင္စိန္ညြန္႔ ဦးေဆာင္ သည့္ ရခုိင္ျပည္အမ်ဳိးသားလြတ္ေျမာက္ေရးပါတီ၊ ထြန္းေရႊေမာင္ဦးေဆာင္သည့္ ရခိုင္ျပည္ လြတ္ေျမာက္ေရးတပ္မေတာ္ႏွင့္ ခိုင္မိုးလင္းဦးေဆာင္သည့္ ရခို္င္ျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးပါတီ တို႔လည္း ေတာ္လွန္ေရးလက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ၾကသည္။
ေနာက္ပိုင္း ၁၉၉၈ တြင္ဖြဲ႕စည္းသည့္ ရခိုင္ျပည္အမ်ဳိးသားညီညြတ္ေရးတပ္ဦးႏွင့္ ရခိုင္ျပည္ အမ်ဳိးသားညီညြတ္ေရးပါတီ၊ ဗုိလ္ရာဇာဦးေဆာင္သည့္ ရခိုင့္တပ္မေတာ္ တို႔ကလည္း လက္ဆင့္ကမ္းခဲ့ၾကသည္။
ကိုလတ္(ခိုင္ရိုးမ)
ကိုးကား=
(၁) ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းသစ္
(၂)ေတာ္လွန္ေရးခရီး၀ယ္(ဘံုေပါက္သာေက်ာ္)
(၃)ဦးလွထြန္းျဖဴ(ေဂါတမ)ဘ၀ႏွင့္စာေပ
(၄)ႏိုင္ငံေရးမွတ္စုမ်ား
(၅)ရခို္င္ႏိုင္ငံသမိုင္းသစ္(ပိုးလွေအာင္-မူၾကမ္း)
